تهران
تهران پرجمعیت‌ترین شهر ایران و پایتخت این کشور، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. این شهر با ۸ میلیون ۶۹۴ هزار تن جمعیت، پرجمعیت‌ترین شهر غرب آسیا و بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان است که در سال ۱۲۶۵ ه.شمسی به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.
| کشور | ایران |
|---|---|
| استان | تهران |
| شهرستان | تهران |
| نام‌های پیشین | طهران |
| سال شهر شدن | حدودا ۹۶۴ ه.شمسی |
| جمعیت | ۸ میلیون و ۶۹۴ هزارنفر |
| رشد جمعیت | ۶.۴ درصد در مدت ۵ سال |
| تراکم جمعیت | شهر: ۱۲٬۲۰۰ نفر بر کیلومتر مربع |
| سال تأسیس شهرداری | نامشخص(شاید ۱۲۸۹) |
| شهردار | علیرضا زاکانی |
| امام جمعه | سید علی خامنه‌ای |
| مساحت | ۷۵۱ کیلومتر مربع |
| ارتفاع | بیشینه: ۱۸۰۰ متر و کمینه: ۹۰۰ متر |
| میانگین دمای سالانه | ۱۷ درجه سانتی‌گراد |
| میانگین بارش سالانه | ۲۲۰ میلی‌متر |
| پیش‌شماره | ۰۲۱ |
| وبگاه | tehran.ir |
درباره ریشه نام تهران اختلاف نظر وجود دارد اما عقیده‌ی غالب این است که نام تهران متشکل از دو کلمه ته (پایین) و ران (دامنه) می‌باشد و از آنجایی که این شهر در پایین دامنه رشته کوه‌های البرز قرار دارد، تهران به "پایین دامنه" معنا می‌شود.
آب و هوای تهران از کوهستان در شمال و دشت در جنوب تاثیر می‌گیرد. به غیر از شمال این شهر که تحت تاثیر رشته‌کوه البرز آب و هوای آن تا حدی معتدل و مرطوب است، آب و هوای سایر مناطق تهران اقلیمی گرم و خشک و در زمستان‌ها اندکی سرد دارد. منبع بارش‌ها در این شهر اغلب بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی هستند که از سمت غرب می‌وزند. رشته‌کوه البرز مانند سد و دیواری بلند، به نحو تاثیرگذاری از ورود و نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند در نتیجه هوای تهران از طرفی خشک‌تر و از طرف دیگر از آرامش نسبی برخوردار است.
درحالی‌که سال‌ها تصور می‌شد قدمت سکونت انسان در منطقه شهر تهران بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال است، پیدا شدن آثار اسکلت انسان و ابزارهای سنگی ۷۰۰۰ ساله، قدمت سکونت انسان در آن را هزاران سال جابجا کرد و اکنون پیشینه سکونت انسان در این ناحیه را از دوران سنگی تخمین میزنند.
تهران پيش از اسلام و بعد از آن جزوی از ری بوده است. در اوائل سده هفتم و همزمان با آغاز ویرانی و زوال ری، مهاجرت از این شهر به تهران افزایش یافت و در این زمان بود که تهران رو به توسعه نهاد.
وجه تسمیه نامویرایش
نظریه‌های مختلفی برای ریشه و پیشینه نام تهران گفته شدهاست. در بسیاری از منابع مانند کتاب تهران قدیم اثر جعفر شهری، ذکر شده که نام تهران متشکل از دو کلمه ته (پایین) و ران (دامنه) می‌باشد و از آنجایی که این شهر در پایین دامنه رشته کوه‌های البرز قرار دارد، تهران به "پایین دامنه" معنا می‌شود. سعید نفیسی در آثار خود بیان کرده که در گذشته مردم این منطقه برای پناه‌گرفتن در برابر جنگ و حملات، به زیرزمین‌ها پناه می‌بردند و نام تهران از دو واژه ته یعنی زیر و ران بن مضارع راندن تشکیل شده است و به عبارتی می‌توان گفت که در مواقع اضطراری "به تِه میراندند".
اما وجه تسمیه‌ای دیگر متعلق به احمد کسروی است، وی معتقد بود نام تهران از دو واژه ته (به معنی گرم) و ران (به معنی مکان) تشکیل شدهاست و بر این اساس نام تهران به معنی جای گرم می‌باشد. همانطور که ریشه نام شمیران معنی جای سرد و خنک دارد (شمی: سرد).
در برخی منابع، نام تهران ریشه‌ای فارسی دارد و نامش را به عطارد یا تیر نسبت می‌دهند. برخی نیز معتقدند فردی که در آبادانی تهران همت گمارده، نامش تیرداد بوده و بر همین اساس نام تیران را بر این ناحیه قرار دادند که به مرور زمان به تهران تغییر پیدا کرده‌است.
حسین قلی خان ایلخانی مدتی در ری و شمیرانات ساکن بوده و در نوشته‌های خود مردم تهران را مردمی طهیرالچهره معرفی کرده است که همیشه جامه‌های پاکیزه بر تن می‌کنند، آب و هوای خوب و تمیز مصرف می‌کنند و آداب‌دان هستند. به همین ترتیب این ناحیه را طهیران نامیدند و سپس به "طهران" معروف شد. گروهی نیز معتقدند در گذشته‌های دور، تیره‌ای از خاندان طاهری خراسان در این منطقه ساکن بودند و نام تهران به ریشه طاهران برمی‌گردد.
پیشینه‌ی تاریخیویرایش
دوران پیش از تاریخویرایش
سکونت انسان در منطقه‌ای که هم‌اکنون شهر تهران در آن قرار دارد به حدود ۷۰۰۰ سال قبل برمی‌گردد. با اینکه در گذشته گمان می‌شد قدمت تهران چیزی بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال است، با پیدا شدن اسکلت ۷۰۰۰ ساله در حفاری‌های فاضلاب خیابان مولوی این شهر در سال ۹۳ و همچنین کشف اسکلت و آثاری چون ابزار آلات سنگی شامل سنگ ساب، مشته و تراشه به همراه بقایایی از کف و سازه‌های حرارتی در سال ۹۴، برخی دانشمندان را بر این باور رساند که قدمت سکونت انسان تا ۷۰۰۰ سال است. با این حال این موضوع نمی‌تواند وجود شهر یا منطقه‌ای مسکونی را در این ناحیه و در هزاران سال پیش اثبات کند.
روستایی در مسیر توسعهویرایش
تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیّت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده است. روستای تهران به‌دلیل وجود مغاک‌ها و حفره‌های زیرزمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آن‌ها پناهگاه خوبی برای سردمداران و دیگر اشخاصی بوده که مورد تعقیب قرار داشته‌اند.
تهران در مقابل حملهٔ افغان‌ها (پشتون‌ها) مقاومت بسیاری کرد و به همین دلیل پشتون‌ها پس از تصرّف این شهر، آن را ویران کردند و باغ‌ها و تاکستان‌های آن را از بین بردند. در زمان نادرشاه تهران دوباره نام و نشانی یافت و در همین شهر بود که نادرشاه رهبران بزرگ شیعه و سنّی را گرد هم آورد و پیشنهاد اتّحاد اسلامی و رفع اختلاف‌ها را به آن‌ها داد.
تهران درواقع از عهد صفویه بود که ترقی و پیشرفت خود را آغاز کرد. شاه طهماسب صفوی که قزوین را پایتخت خود قرار داده بود چون جد اعلای صفویه (سیدحمزه) در جوار حضرت عبدالعظیم مدفون بود و گاهی برای زیارت آن مرقد مقدس میرفت کم‌کم به تهران میل و رغبتی یافت و به تدریج در این شهر ساختمان‌ها و کاخ‌هایی بنا کرد و همین قضیه توجه سلطان صفوی را به تهران برانگیخت، به طوری که دستور داد در آن چند باغ احداث نمایند و ضمناً پیرامون آنرا برج و بارو و حصار بکشند در سال ۹۶۱ه.قمری به دستور سلطان صفوی به عدد سوره‌های قرآن ۱۱۴ برج بنا شد و در هر کدام سوره‌هایی را برای تبرک قرار داد. وی همچنین به آبادانی تهران و بنا کردن باغ‌ها و عمارت‌های حکومتی متعدد در این شهر همت گماشت و این روند تا پایان سلسله صفویه ادامه داشت. تهران تا دوره زندیه هر چند پایتخت نبود اما اهمیت داشت تا اینکه کریم‌خان زند به مدت ۴ سال تهران را مرکز حکومت خود قرار داد و در محوطه ارگ بناهای جدید احداث نمود. در این دوران تلاش‌های زیادی برای آبادانی تهران انجام شد. به طوری که در پایان حکومت زندیان، تهران سیمای شهری یافته بود.
انتخاب بعنوان پایتختویرایش
پس از پایان دوره حکومت لطفعلی‌خان زند آخرین بازمانده حکومت زند گروهی به سرپرستی میرزا عیسی‌خان، وزیر دارالخلافه مامور شدند تا برای تهران محدوده و نقشه‌ای ترسیم کنند به طوری که دروازه‌های چهارگانه صفویه به ۱۲ دروازه افزایش یافت و سرانجام آقامحمدخان قاجار در نوروز ۱۱۶۴ شمسی تهران را به عنوان پایتخت برگزید. جمعیت تهران در آن زمان ۱۵ هزار نفر بود.
باوجود همه انتقادهایی که به پایتخت بودن تهران وارد می‌شود، سابقه ۲۳۰ ساله پایتختی این شهر نشان داده است که بهترین گزینه در شرایط استراتژیک سیاسی و نظامی در دوران معاصر و علی‌الخصوص "در زمان انتخاب آن بعنوان پایتخت" بوده است. آقامحمدخان از تجربه تاریخی سلسله‌های قبلی به این نتیجه رسید که تهران دقیق‌ترین مکان برای پایتختی این سرزمین است که او می‌تواند کشورش را با مرکزیت آن بسازد.
دوران پهلوی اولویرایش
پس از کودتای سال ۱۲۹۹ و به قدرت رسیدن رضاخان سلسله قاجاریه به پایان رسید. پس از جنگ جهانی اول و حرکت اقتصاد نوظهور نفتی ایران، پایتخت ایران از حضور خارجی‌ها انباشته شده بود. زمان آنبود که کشور توسعه یابد و تهران هم مرکز کشور بود و باید نخستین اتفاق در تهران رخ می‌داد. بنابراین آقاکریم بوذرجمهری نخستین شهردار تهران در دوران پهلوی اول و همرزم رضاخان خیلی زود توانست چهره پایتخت کشور تازه به نفت‌رسیده را عوض کند. فریریختن دیوارهای ناصری و توسعه مرزی تهران نخستین گام شهرداری تهران بود. محدوده شهر تهران در عرض کمتر از ۱۵ سال توسعه حیرت‌آور داشت. مرزهای شهری تهران تا خیابان نواب صفوی امروزی توسعه یافت و محله‌های بریانک، هلال احمر، قزوین، شهر جدید، هاشمی، دامپزشکی، نواب و جمهوری به پایتخت پیوستند. در شمال نیز تهران گسترش یافت و تا حوالی فاطمی امروز پیش رفت و زمینهای جلالیه (پارک لاله امروزی) که روزگاری میدان اسب‌سواری بود نیز در این مدت به پایتخت پیوستند. بلوار کشاورز نیز در این محدوده به شهر افزوده شد. در شرق محله‌های اتابک، تیردوقلو، خراسان، امام حسین و برخی از نقاط دماوند به تهران افزوده شد. در جنوب نیز محله شوش و انبار نفت به تهران افزوده شد.
ساختمان تلگرافخانه در میدان توپخانه تهران در دهه ۱۳۳۰
سردر ناتمام دانشگاه تهران در حال ساخت
تخریب دروازه دولت به دستور رضاخان
